Trabzon Sandığı

Trabzon Sandığı (New York Metropolitan Müzesi)

15. yüzyıl ortalarında Floransalı bir sanatkar tarafından yapılmış bir çeyiz sandığıdır.

Yaklaşık 2 metre uzunluğunda ve 1 metre yüksekliğindedir. Özellikle, ön yüzünde yer alan ve içinde Trabzon'un da resmedildiği 125x40 cm boyutlarındaki eşsiz bir savaş sahnesi tablosu nedeniyle büyük değer taşır.

İsmi

Sanat tarihi literatüründe genellikle "Trabzon Sandığı" (Trebizond Cassone) olarak tanınmasının nedeni, ön yüzünde resmedilen savaş sahnesinin Osmanlı sultanı Mehmed (II.) tarafından gerçekleştirilen Trabzon kuşatması ile ilgili olduğuna dair yaygınlaştırılmış bir kanaattir. Eseri sergileyen müzenin de muhtemelen popülarite kaygısıyla öne çıkardığı bu yanlış çıkarım, Trabzon şehrinin sandık üzerindeki tabloda, savaş sahnesiyle iç içe ve oldukça görkemli bir şekilde tasvir edilmiş olmasından kaynaklanmıştır. Öte yandan bu hatalı yorumla ilişkisiz olsa da, İstanbul'a da yer verilen bu tabloda Trabzon şehrinin ondan daha baskın ve ön planda oluşu, eserin Trabzon Sandığı ismini hak etmesine yeterli olacak kadar belirgindir.

Tarihi

Eserin Floransa'da 1446 yılında faaliyette olduğu kayıtlara geçen ve ressam Apollonio di Giovanni ile marangoz Marco del Buono Giamberti ortaklığında işletilen bir atölyenin imalatı olduğu düşünülmektedir. Üretim tarihi konusunda ise bir genel mutabakat yoktur. Ayrıca üzerindeki tablonun, orijinal bir çalışma mı yoksa daha eski tarihli başka bir tablodan aktarım mı olduğu da bilinmemektedir. Tabloda, doğu tarzı kıyafetli askerlerden oluşan iki ordunun, resmin sağına ve soluna yerleştirilmiş Trabzon ve İstanbul şehirleri arasındaki mücadelesi resmedilir. Ressamın hiçbir zaman görmediği belli olan Trabzon şehrini, İstanbul'a nazaran daha güçlü, kudretli bir görünümle ve daha yakın perspektifle tasvir etmiş olması, resmedilen savaşın Trabzon kuşatması olabileceği yanılgısına yol açmıştır. Oysa bazı araştırmacıların da dikkat çektiği üzere, eserin üzerinde "GO[N]STANTINPOLI" ve "TREBIZOND[A]" ibareleriyle birlikte "TAMBURLANE" [=Timurlenk] ibaresi de yer almaktadır. Bu da resmin -yapılış veya kopyalanış tarihinden bağımsız olarak- orijinalinde Trabzon kuşatmasından daha önceki bir zamanı anlattığını göstermektedir. Dolayısıyla, tablodaki kompozisyonun nihai kullanım amacı her ne olursa olsun, ilk haliyle Anadolu'da Bayezid (I.) ile Timur arasında geçen ve 1402'de sona eren güç mücadelesini konu edinmiştir.

Trabzon tasvirinin, tabloda sergilenen meydan muharebesinin tanımlanmasında hatalı değerlendirmelere yol açacak denli öne çıkarılmış olması ise tamamen sanatçının kendi tahayyülündeki Trabzon imajı ile ilgili görülür. Bu imajın temellendirilmesine yönelik bir açıklama; özellikle Floransa Konsili sürecinde ve sonrasında İtalya'da boy gösteren Giorgio Di Trebisonda, Ğeorgi Amiruç ve Vasilei Bessarion gibi Trabzonlu filozofların İtalya genelinde, bilhassa da Floransa çevresinde, Trabzon için; güçlü kuvvetli bir devletin başkenti olan, muazzam bir bilim ve kültür şehri imajı yaratması; Rönesans dönemi boyunca etkisi süren ve dönemin birçok sanat eserine yansıyan bu algının, Floransa'da yaşayan ressamı da aynı yönde etkilemiş olabileceği şeklindedir.

Günümüzde New York Metropolitan Müzesi'nde muhafaza edilmekte ve sergilenmektedir.