Trabzon İskendernamesi

Trabzon İskendernâmesi

Trabzon'da 14. yüzyılda yapılmış bir resimli el yazması sanat eseridir.

İçerik

Büyük İskender'in bir masal kahramanı olarak konu edildiği ibretlik hikayelerden oluşan metinler, Avrupa Ortaçağı döneminde hem batıda hem doğuda, farklı versiyon ve yorumlarıyla oldukça revaçtaydı. Doğu dünyasında "İskendernâme" olarak adlandırılan bu öyküler, düz yazı veya şiir olarak kaleme alınır, çoğu kez de resimlendirilerek hazırlanırdı.

Bunların Trabzon uyarlaması olan ve 193 folio ile 250 renkli resimden oluşan Trabzon İskendernâmesi, hem kendine özgü yerel kaligrafisi, hem de kendi döneminin resim sanatı teknikleri açısından kayda değer bir eser olarak tanımlanır. Bir bütün olarak günümüze ulaşabilmiş en eski resimli İskendernamelerden biridir. Kitapta resmedilen insan figürlerinin, arka planların ve gemilerin, Büyük İskender'in yaşadığı antik dönemleri değil, o günün Trabzon İmparatorluğu'nu yansıttığı konusunda yaygın bir ortak kanaat mevcuttur. Ayrıca Büyük İskender figürünün, dönemin Trabzon imparatorunun siması ve kıyafetiyle resmedilmiş olması da aynı bilinçli kurgunun bir parçası olarak kabul edilir. Hatta resimlerdeki gemilerin bayrak ve flamalarını da bu kapsamda birer veri olarak değerlendiren görüşler mevcuttur. Tüm bu detaylar, asli içeriğinden bağımsız olarak onu önemli bir dönem kaynağı haline getirmiştir.

Tarih

Farklı zaman dilimlerinde genişletildiği veya güncellediği düşünülen eserin ilk yazım tarihi belli değildir. Ancak bir görüşe göre, içeriğinde kurgulanmış bilinçli benzeştirmeler, bu eserin Büyük İskender ile adaş olan iki ayrı 14. yüzyıl Trabzon hükümdarının gençlik dönemlerindeki mental motivasyonlarına yönelik bir eğitim materyali olabileceğine işaret eder. Muhtemelen ilk versiyonu Aleksi (II.) için hazırlanmış olan bu çalışma, onun ismini alan torunu Aleksi (III.) için de yenilenmiş olmalıdır. Dolayısıyla mevcut nüshanın ilk halinin, onun annesinin vesayeti altında 13 yaşında tahta çıktığı 1350 senesi civarına ait olduğu düşünülebilir. Kitabın başında onu yirmili yaşlarında gösteren portresi ise ilerleyen yıllardaki ikinci bir revizyon ile eklenmiş olmalıdır. Zira çizim ve renklendirme tarzı bariz farklılıklar içermektedir.

Sayfa kenarlarına daha sonra eklenmiş Rumca'dan Türkçe'ye kısa tercüme ve açıklama notları ise bu eserin Trabzon'dan Venedik'e ulaşma macerasının 1461 sonrasında bir tarihte başladığını göstermektedir. Bu notları kendisi için ekleten kitabın ikinci sahibi, muhtemelen 15. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış bir Osmanlı sultanı veya şehzadesidir. Kitabın Venedik'e nasıl ve ne zaman ulaştığı ise bilinmemektedir.

Günümüzde Venedik'te bir kütüphanede tutulmakta ve diğer birçok Trabzon eseri gibi dünyaya bir "Bizans eseri" olarak tanıtılmaktadır.