Giorgio Di Trebisonda

Giorgio di Trebisonda (Trabzonlu Ğeorgi)

Giorgio di Trebisonda (Trabzonlu Ğeorgi) (1395 - 1473) Trabzon asıllı filozof, astronom ve dilbilimcidir.

Kariyeri boyunca hiç ayrılmadığı İtalya'da, özellikle Antik Yunanca'dan yaptığı çevirilerle ve hümanizm üzerine yazdığı eserlerle İtalyan Rönensansı döneminin önemli emektarlarından biri olmuştur.

İsim

İtalyanca'da farklı lehçelerde "Di Trebisonda, Da Trebisonda veya Di Trapezunzio" şekillerinde yazılan soyadı, "Trabzonlu" anlamına gelir. Avrupa'nın diğer bütün dillerinde de aynı anlamda, farklı şekillerde yazılan "Trabzonlu" sıfatıyla ya da soyadıyla tanınır. Hem ailesi hem kendisi, Venedik vatandaşı olmakla birlikte aslen Trabzonlu olmalarından dolayı bu soyadını kullanmışlardır.

Hayatı

3 Nisan 1395 tarihinde, o dönemde Venedik toprağı olan Girit adasında doğdu. Ailesi muhtemelen, bir önceki yüzyılda Trabzon İmparatorluğu topraklarından kitleler halinde Girit'e göç ettikleri bilinen topluluklardan birine mensuptu. Ancak geçmişlerindeki asıl soyadları bilinmez.

Erken yaşlarında parlak bir öğrenci olarak dikkat çekti. 24 yaşına geldiğinde, daha önce Venedik vatandaşlığı almasını sağlayan patronunun davetiyle, 1419 yılında Venedik şehrine gitti. Burada ünlü bir hocadan bir yıl süreyle Latince eğitimi aldı. Ardından Vicenza şehrine geçti ve orada iki yıl boyunca Rumca, Eski Yunanca ve Felsefe dersleri verdi. Daha sonra tekrar Venedik'e döndü ve orada da özel dil dersleri vermeye devam etti. 1426'da Venedik hükümeti tarafından öğretim görevlisi olarak atanarak tekrar Vicenza'ya gönderildi. Orada eski Latince hocasıyla aralarında tırmanan husumet nedeniyle istifa etti ve Roma'ya taşındı. Yeni adresinde bu kez farklı bir alana el attı ve 1430 yılında bir hitabet okulu açtı. Dersleri öylesine hızla ün kazandı ki Almanya'dan İspanya'ya dek Avrupa'nın dört bir yanından öğrenciler kendisinden ders alabilmek için sıraya girmeye başladılar.

Bu dönemde Papalık'ın da dikkatini çeken Trabzonlu, 1438 yılında Floransa Konsili'nde Ortodoks alemiyle nihai bir hesaplaşmaya soyunan Katolik dünyasının en önemli kozlarından biri oldu. Orada aynı zamanda Rönesans sürecinin fikri ateşleyicisi de olan "Aristotele - Platon Tartışmaları" sürecinin popüler aktörlerinden biriydi. Karşı cephesinin yine kendisi gibi Trabzonlu olan filozoflarıyla tartışarak onları alt etmesi bekleniyordu. Ancak olaylar farklı gelişmiti. Karşı taraftaki Trabzonlular birden fazlaydı ve kendi aralarında kavgaya tutuşmuşlardı. Onların alt etmesine gerek kalmadı. Konsil sürecinin sonrasında Floransalılar onu bırakmadılar. 1443'e kadar orada kaldı ve hitabet dersleri verdi.

Papalık sekreterliğine atandığını öğrenince, isteksiz de olsa Roma'ya dönmek zorunda kaldı. 1451 yılında Papa'nın şahsi emriyle çevirdiği Batlamyus'un Almagest isimli eserine, 9 ay süren çeviriyle eş zamanlı olarak bir de şerh yazdı. Neredeyse eserin orijinaliyle aynı kalınlıkta olan bu şerhte, özellikle gezegenlere dair ortaya koyduğu astronomik yorumları Papalık çevrelerinin hoşuna gitmedi. Kendisine çizilen sınırların dışına taşması affedilmedi. Hızla gözden düştü ve istenmeyen adam ilan edildi. Çevirileri çarpıtmakla suçlanmaya başlandı.

Artık bir hedef haline gelmişti. Özellikle İtalya'ya yerleşen bir diğer Trabzonlu filozof Bessarion ile ağır polemiklere girişmeye başladı. Olağanüstü zekası, birikimi ve hitabet yeteneği tüm ülke genelinde hayranlık uyandırırken; polemiklerindeki keskin ve kaba üslubuyla da aynı ölçüde nefret odağı olmaya başladı. Yaşadığı tartışmalar düello safhasına kadar ileri gitmeye başladığında Roma'yı terk etmek durumda kaldı. Napoli kralının davetiyle, Napoli'ye geçti. Bir süre orada kaldıktan sonra, İtalya'da ilk ayak bastığı yere, Venedik'e döndü. Orada bilhassa Besarion ile yaşadığı şahsi çekişme nedeniyle birçok sıkıntı yaşadı ve defalarca hapse girdi. Sonunda 1460'lı yıllarda İtalya'yı terk ederek Girit'e geri dönmeye karar verdi. O arada Sultan Mehmed(II.) Fatih ile temas kurarak, bilim danışmanı olarak hizmetine girme girişimlerinde de bulundu. Ancak o planının gerçekleşmesi de mümkün olmadı, zira o kadroyu da kısa bir süre önce bir başka Trabzonlu filozof Ğeorgi Amiruç doldurmuştu.

1466 yılında öğrencilerinden biri Papa olunca, son kez tekrar Roma'ya döndü. Eski öğrencisinin, kendisine itibarını iade edeceğini ve böylelikle son yıllarını huzur içinde geçirebileceğini umuyordu. Beklediği gibi olmadı. İlerlemiş yaşına rağmen tekrar hapse atıldı. Ancak görme yeteneğini artık tamamen kaybetmiş olduğu ve bunama belirtileri gösterdiği için affedilip serbet bırakıldı.

Çoğu kez, resmi kayıtlarda kendileri de Di Trebisonda olarak tanınan iki oğluyla karıştırıldığından, ölüm tarihi üzerine değişken yorumlar vardır. Ancak 1473 yılı civarında ölmüş olduğuna yönelik tahmin daha doğru görünür.

Eserleri

Çoğunluğu ölümünden sonra yayınlanmış olmakla birlikte, birçok eseri günümüze kadar ulaşmıştır.

Latince yazdığı eserleri:

• Rhetorica, Libri V, Venezia, (1470)
• De Octo Partibus Orationis ex Prisciano Compendium, Milano, (1472)
• De Artificio Ciceronianae Orationis pro Q. Ligario, Venezia, (1477)
• Commentarius in Philippica Ciceronis, Venezia, anno di pubblicazione sconosciuto
• Dialectica, Strasburgo, (1509)
• Comparationes Philosophorum Platonis et Aristotelis, Venezia, (1523)
• De Antisciis in quorum Rationem Fata sua rejiscit, Venezia, (1525)
• Cur Astrologorum Judicia plerumque falluntur, Venezia, (1525)
• Expositio in illud "Si eum volo manere donec veniam", Basilea, (1543)
• In Claudii Ptolemaei Centum Sententias Commentarius, Colonia, (1544)
• Acta Beati Andreae Chii, Colonia, (1618)

Trabzonlu Ğeorgi'nin Merkür gezegenin yörüngesine dair yorumları ve çizimi.)

Rumca yazdığı eserleri:

• Epístola ad excelsissimum sacratissimumque Regem Romanorum Joannem Palaeologum, Ingolstadt, (1604)
• Ad Joannis Cuboclesium de Processione Spiritus Sancti, Roma, (1652)
• De Processione Spiritus Sancti et de Una Sancta Catholica Ecclesia, Divinis Hominibus, qui in Creta Insula Sunt, Hieromonachis et Sacerdotibus, Roma, (1652)

Çevirileri:

• Eusebius Pamphili de Praeparatione Evangelica a Giorgio Trapezuntio traductus, Venezia, (1470)
• Joannes Chrysostomus super Matthaeum, Colonia, (1487)
• Rhetoricorum Aristotelis ad Theodecten Libri Tres, Lipsia, (1503)
• Opus insigne Beati Patris Cyrilli, patriarchae Alexandriae in Evangelicum Joannis, Parigi, (1508) (Vol I-IV e vol. IX-XII)
• Joannis Chrysostomy de Laudibus et Excellentia Sancti Pauli Homiliae quatuor per Georg. Trapezuntium e Graeco traductae, Lipsia, (1510)
• Praeclarum Opus Cyrilli Alex. qui Thesaurus nuncupatur, Parigi, (1513)
• Almagesti Ptolemaei Libri XIII, Venezia, (1515)
• Sti Gregorii Nysseni De Vitae Perfectione, sive Vita Moysis, Vienna, (1517)
• Sti Basilii Magni adversus Apologiam Eunomii Antirrehticus, Libri V, Roma, (1526)
• Historia Sanctorum Barlaam et Josaphat, Basilea, (1548)
• Aristotele: Problemata, Physica, De Anima, De Animalibus, De Generatione et Corrptione
• Platone: De Legibus