Kalandar

Kalandar gecesi

Kalandar, asıl olarak bir güneş yılının sona erişi ve yenisinin başlangıcıdır. Karadeniz'in güneydoğu sahilleri ile art alanında ve ayrıca o coğrafyaya komşu kültürlerde bu geçişin kutlanmasına yönelik eğlenceleri, ritüelleri de ifade eden bir terimdir.

İsim

Latince'de ayın ilk günü anlamına gelen [KALANDAE] terimi ile kökteştir. Ancak bu terimin Roma literatüründe aynı anlamdaki erken kullanımına dair yazılı bir kayda ulaşılamamıştır. Dolayısıyla takvim alışverişi gibi, onunla bağlantılı terminoloji alışverişinin yönü de henüz kesinleşmemiştir. Daha güneyde, komşu Zaza ve Ermeni kültürlerinde de aynı terim Kağant > Gağand > Gağan formlarıyla ve benzeri ritüellerle kullanılır.

Tarih

Kalandar kavramı, özellikle Trabzon ve çevresindeki karşılığı üzerinden iki ayrı tarihsel boyutta ele alınabilir.

İlki, bu kavramın takvim boyutudur. 13 Ocak günü sona eren ve 14 Ocak'ta yenisi başlayan takvim yılının aslı, ilk kez Roma döneminde Güneş döngüsünü esas alarak oluşturulmuş olan Jülyen takvimine dayanır. Bu takvim, imparator Jül Sezar'ın M.Ö. 47 yılında Mısır ve ertesi yıl da Anadolu ve Karadeniz'e yönelik seferlerinden Roma'ya dönüşünden hemen sonra M.Ö.45 yılında hayata geçirilmiştir. Güneş esaslı bu takvim fikrinin Mısır'dan mı yoksa Anadolu'dan alındığına dair net bir bilgi henüz ortaya çıkarılamamıştır. Bu takvim sistemi, farklı dönemlerde yılının ilk günü ileri veya geriye kaydırılmış olsa da tüm Roma topraklarında asırla boyunca geçerli olmuştur. Doğu Karadeniz çevresinde ise Roma standardında kullanımı M.S.1. yüzyıldan itibaren başlamıştır.

Kalandar kavramının asıl ilginç yönü ise, özellikle Trabzon çevresinde hala yaşatılan geleneksel eğlencelerinde izleri görülen ve kökleri Jülyen takviminden çok daha eskilere dayanan ritüelleri ile mitolojik boyutudur.