Trabzon Ermenileri

Soçi'ye göç etmiş Trabzonlu Ermeni bir aile (19. yüzyıl) (Foto: Soçi Tarih Müzesi)

Ağırlıklı olarak 15. yüzyıldan itibaren Trabzon şehri ve çevresi ile farklı dönemlerde Trabzon'a bağlı topraklarda varlığını sürdürmüş azınlık toplumlarından biridir.

Tarih

1520 yılına ait bir Osmanlı tahrir defterinde de Trabzon şehir merkezindeki Ermeni mahallesinin nüfusu 151 hane olarak kayda geçmiştir.

Şehrin son Almanları ise 1852 yılında Trabzon'da bir dış ticaret ve taşımacılık firması kuran Zürihli Hochstrasser ailesiydi. Kurdukları firma önceleri İsviçre'deki işletmelerinin bir şubesi iken daha sonra Hans Hochstrasser tarafından Trabzon merkezli ayrı bir şirket haline dönüştürüldü, sonrasında vilayet sınırları içindeki Giresun, Samsun gibi diğer civar şehirlerde de şubeleri açıldı. Şirketin ayrıca İstanbul'da da bir temsilciliği bulunmaktaydı. Önceleri fındık ihracatına yoğunlaşan aile, daha sonra uluslararası gemi acentalığı, sigortacılık, bankacılık gibi alanlara da el attı, 1912 yılından itibaren de Lloyd ve Siemens gruplarının Trabzon Vilayeti genel distribütörlüğünü aldı. Ailenin Trabzon doğumlu son ferdi olan torun Hans Hochstrasser 1950'li yıllarda tüm işletmelerini yerel iş ortaklarına devrederek İsviçre'ye geri döndü.

1915 yılının başlarından itibaren denizden ve karadan bölgeye yönelen Rus taarruzunun, Van çevresindeki Ermeni isyanı ile koordineli olması, sahil şeridinden Trabzon'a ilerleyen Çarlık kuvvetlerine önemli sayıda Ermeni milis kuvvetinin eşlik etmesi, harekatın "Genişletilmiş Ermenistan" projesinin fiilen hayata geçirilmesini de amaçladığını göstermekteydi. Zira Çarlık donanmasının yerli sivil halkı göçe zorlamak için sahil şeridinde bombaladığı bölgelerle iç kesimlerdeki nihai işgal sınırları haritası, savaş sonrasında açığa çıkacak olan, ama muhtemelen o sıralarda Osmanlı yönetiminin de önceden haberdar olduğu "Genişletilmiş Ermenistan Projesi" haritaları ile bire bir örtüşmekteydi. Osmanlı yönetiminin karşı hamlesi, önleyici tedbir olarak aldığı toplu Ermeni tehciri kararını aynı yılın Haziran ayında hızla uygulamaya koymak oldu. Yarıya yakını şehir merkezi ve çevresinden olmak üzere, Trabzon Sancağı genelindeki toplam 20.000 civarındaki Ermeni nüfusunun -Katolik mezhebine mensup olan küçük bir kısmı dışında kalanların- tamamı bu karar kapsamında imparatorluk topraklarının güney kesimlerine doğru zorunlu sürgüne tabi tutuldu. Üç yıl önce Balkanlarda yaşananların halen sürmekte travmasının da etkisiyle, panik halinde aceleyle alınan bu karar, ilerleyen aşamalarda sürgün yollarındaki sivil intikam saldırıları ve toplu katliamlarla bir etnik arındırma sürecine dönüştü.

İzler

Ermenilerin Trabzon ve çevresinde mülteci olarak başlayıp sürgünle sona eren 600 yıllık hikayelerinden geriye birçok iz kalmıştır. Günümüzde hala kullanılan bazı Ermenice köy ve mahalle adları dışında, Trabzon yerel mutfağındaki bazı tatlılar, kete gibi bazı hamur işleri, el sanatlarındaki kimi metal işleme/süsleme teknikleri ve taş örme ustalığı ekolü de muhtemelen onların bölgeye taşıdıkları kültürel miraslardır. Özellikle iç kesimlerden, Harşit vadisi yoluyla gelenlerin Trabzon'un batı kesiminde yerleştikleri bölgelerde bıraktıkları en belirgin ayırt edici iz ise davul-zurna ikilisidir.

Önemli Kişiler

• Avedis Zilciyan (1596-1651) Tasarımcı
• Simon Yeremyan (1871-1938) Şair, Yazar