Meydan

Meydan (1870) (Foto: Dmitri Yermakov)

Trabzon şehir merkezinin doğu yakasında, Uzun Sokak ile kale içine bağlanan tarihi semttir.

İsim

Eski Farsça kökenli bir isimdir. Yolların kavuştuğu, insan topluluklarının buluştuğu alan anlamına gelir. Trabzon'daki bu isimlendirmenin geçmişi, muhtemelen İpek Yolu'nun İran üzerinden Trabzon'a bağlı olan güzergahının geçmişi kadar eskidir. 14. yüzyıl Trabzon İmparatorluğu ve Ceneviz kayıtlarında da [MAITAN] şeklinde yazılıdır ve bugünkü telaffuzu ile aynı şekilde okunur.

Tarih

Meydan, eski çağlarda Tebriz-Erzurum yolu üzerinden Trabzon'a gelen İpek Yolu kervanlarının son istasyonu ve toplanma yeriydi. Kale içine belirli bir mesafede olmasının nedeni, hem karantina amaçlı hem de Roma döneminde Dafnunta olarak adlandırılan limanın hemen üzerinde, transit yükleme ve depolamaya elverişli bir konumda olmasından kaynaklanmaktaydı. Aynı zamanda diğer bir tarafında da, Antik Yunan Sömürgeciliği döneminde köle pazarı olan, 14. yüzyıldan itibaren ise serbest ticaret bölgesi olarak Cenevizlere tahsis edilen Ganita bulunmaktaydı. Meydan'a kara yolu ile güneyden ve doğudan iki farklı yoldan ulaşan kervanlar, orada hem transit ticaret için hem de dahile sevk edilecek malları için her çeşit hizmet alabilecekleri geniş bir alanda toplanırlardı. Meydan çevresinde hanlar, antrepolar, gümrükleme alanları ve Avrupa ülkelerinin dış temsilcilikleri bulunurdu. Dahile alınacak mallar, aynı alanın bir köşesinden kale içine uzanan Uzun Sokak üzerindeki yerel ticarethanelere veya Ganita çevresindeki Ceneviz ve Venedikli tüccarların depolarına sevk edilirdi. Deniz yoluyla Avrupa'ya gidecek transit mallar ise gümrük işlemlerinden sonra Meydan limanına indirilirdi. Oradan kuzeye; Kefe ve Monkastro'ya veya batıya; İstanbul üzerinden Venedik, Cenova ve Marsilya limanlarına gidecek olan gemilere yüklenirdi.

Meydan, İpek Yolu ticaretinin öneminin azalmaya başladığı yüzyıllardan itibaren eski işlevini büyük ölçüde kaybederek şehir meydanı haline dönüşmeye başlamış, buna rağmen bir dış ticaret merkezi olma özelliğini 18. yüzyılın sonlarına dek sürdürebilmiştir. Trabzon'un kadim şehir kimliğinin, Semitik inanç çatışmalarının ve karşılıklı emperyalist manipülasyonların gölgesi altında yok edildiği, kültürel erezyonun zirve yaptığı 19. ve 20. yüzyıllarda ise, "Meydan" isminin, geçmişi bin yılı aşan bir yer adı olduğunu dahi bilmeyen, onun standart coğrafi bir terim olduğunu zanneden ve bu nedenle de önüne muhtelif isimler ekleme gereği duyan cahil şehir yöneticilerinin elinde, kadim semt belleğini yitirmiştir.