Mualla Eyüboğlu
Mualla Eyüboğlu (1919-2009) Trabzon, Maçka asıllı mimar ve eğitimcidir.
Köy Enstitüleri'nin planlanmasına ve fiziki inşasına büyük emekler vererek Anadolu'da proje başında fiilen çalışmış ilk kadın mimar olarak tarihe geçmiş, ardından aynı projede eğitimci olarak da görev yapmıştır.
İsim
Maçka çevresinde yerleşik olan Eyüboğlu sülalesine mensuptur.
Hayatı
13 Mart 1919 tarihinde, babasının mutasarrıf olarak görev yaptığı Aziziye'de doğdu.
1923'de babasının milletvekili seçilmesiyle birlikte ailesi Trabzon'a taşındı. Kendisi de ilkokulu orada bitirdi. Ardından İstanbul Kız Lisesi'de orta öğrenimini tamamladı. 1938 yılında İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nın Mimarlık bölümüne yazıldı. 1942 yılında Mimar olarak mezun olur olmaz, Ankara'ya, ağabeyi Sabahattin Eyüboğlu'nun yanına gitti. Aynı sene içinde, Hasan Alî Yücel'in Köy Enstitüleri projesine dahil oldu. Seneler sonra kendisiyle yapılan bir söyleşide, Köy Enstitüleri çalışmasında görev alışını ve o sürecin üzerinde bıraktığı etkileri şu şekilde anlatacaktı:
"...Akademi’den yüksek mimar olarak yeni mezun olmuşum. Annemden izin alıp bir haftalığına Sabahattin ağabeyimi ziyarete Ankara’ya gidiyorum. Hiç unutmam bir cumartesi günüydü. Ağabeyim daha Ankara’ya varır varmaz, o gün İsmail Hakkı Tonguç’la tanıştırıyor beni. O da o an tayinimi yapıyor Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’ne, Yapı Kolu başkanı olarak... Babam çok memnundu, köylerde çalışacağım, memlekete hizmet edeceğim diye. Annem de her zaman 'Aman uşaklarım elinizden geldiği kadar köylücükleri okutun!' diyerek büyütmüş bizleri. Sabahattin Ağabeyim de Ankara’da bu projeye gönül vermişlerin başlarında geliyor... Ağabeyimle Hasanoğlan'a gittik. Köy Enstitüleri'ne bir şey öğretemedim ama Yapı Kolu başkanıyken talebeden çok şey öğrendim. Köy Enstitüleri'ne mimar olmanın öğretici tarafı şu oldu: Herkesten kendi yaşadığı evin planını yapmasını istedim. İşte o zaman Anadolu'daki 40 bin köyün daha prehistoryada yaşadığını gördüm ve bu beni daha çok heyecanlandırdı..." [1][2]
Sonraki süreçte yardımcıları olan iki Macar ustayla beraber Eskişehir, Aydın, Kayseri ve Erzurum gibi illerde Köy Enstitüleri'nin kurulabilmesi için arazi seçip binalar inşa etti. Doğduğu Aziziye kasabasına da giderek orada Aziziye Köy Enstitüsü'nü kurup açılışını gerçekleştirdi. Beş yıl içinde toplam 21 Köy Enstitüsü'nün kuruluşunda aktif rol aldı.
Bu arada 1946 yılında Hasan Alî Yücel tasfiye edilmesinin ardından, Ankara'da Köy Enstitüleri'ne yönelik siyasi baskılar da giderek artmaktaydı. O ortamda projenin geleceği belirsizliğe doğru sürüklenirken, Eyüboğlu Anadolu'nun tozlu yollarını arşınlamayı inatla sürdürüyordu. Ancak beşinci senesini doldururken o da pes etmek zorunda kaldı. 1947'de Ortaklar Köy Ensitüsünde görevli iken geçirdiği zehirli sıtma dolayısıyla köy enstitülerindeki görevini bıraktı ve İstanbul'a döndü. Devlet Güzel Sanatlar Akademisinde asistan olarak çalışmaya başladı.
Sonraki yıllarında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde Yüksek Şehircilik ve Tasarı Geometrisi kürsülerinde asistanlık görevlerinde bulundu. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nda raportör olarak görev aldı. Alman ve Fransız arkeoloji heyetlerinin Efes ve Yazılıkaya kazılarına refakat etti. Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi, Süleymaniye Külliyesi, Siyavuşpaşa Köşü, Rumeli Hisarı ve Topkapı Sarayı'nın restorasyon projelerinde görev aldı. O yıllarda tanıştığı Alman tarihçi Robert Anhegger'le 1958'de evlendi.
16 Ağustos 2009 tarihinde İstanbul'da, 90 yaşında öldü.
Eserleri
İnceleme
- Topkapı Sarayı'nda Padişah Evi (Harem) (1986 İstanbul)