Çapula

İmparator ve kırmızı çapulaları. (Trabzon İskendernamesi f.142v)

Çapula, kadim Kolhis coğrafyasına özgü bir geleneksel ayakkabı stilidir. Üst kısmı sivri uçlu ve bağcıksız olarak tek parça deriden yapılır. Komşu kültürlerde aynı adla veya "Laz pabucu" gibi isimlendirmelerle tanınır. Geçmişte yayılım alanı Doğu Karadeniz ile kültürel etkileşimi veya göç ilişkisi bulunan bölgelere dek uzanmıştır.

İsmi

Sözkökeni Kolh dillerinin ortak temel sözcük haznesinde "ayakkabı" anlamına gelen [*ÇAP-] köküne dayanır. Benzer anlamlarda kullanılan farklı türevleri, Megrelce: "Çap-ıl-a", Lazca: "Çap-ul-a" şeklinde günümüze ulaşmıştır. Aynı coğrafyanın geneline yayılmış yerel diyalektlerdeki diğer benzer varyantları ise "Cab-ul-a, Çab-ul-a, Çab-la, Çap-la" şekillerinde kayıtlara geçmiştir. Bu sözcüğün arkaik köküne ve anlamına en yakın modern formu ise Svanca: "Çäp" şeklinde kullanımdadır. Kolh dillerinin kaynağını oluşturan Paleo Kafkas/ Anadolu dillerinin en erken yazılı izlerini taşıyan Hatti dilindeki kayıtlarda da yine "ayakkabı" anlamında ve [*ŞEP] olarak okunur.

Tarihi

İsminin kadim köklerine rağmen, dizaynının günümüze ulaşan nihai biçimini hangi dönemde aldığını kestirebilmek güçtür. Ancak 14. yüzyıla ait Trabzon İskendernamesi çizimlerinde, dönemin imparatorunu temsil ettiği düşünülen figürlerin ayağında kırmızı renkli çapula tarzı ayakkabılar görülebilmektedir. O devirde hükümdar ve hanedan üyelerinin çizmeleri, ayakkabıları genel teamül gereği kırmızı renkli olurdu.

Çapulanın yaygın kullanımında tercih edilen renk ise genellikle siyahtı. Üst kısmı, yumuşatılmış keçi derisinden mamül dikişsiz yekpare bir sahtiyandan, tabanı ise "gön" adı verilen manda derisinden mamül kalın bir köseleden yapılırdı. Oldukça uzun ve sivri olan ucu, bazı tasarımlarda geriye doğru kıvrılıp üst kısmına iliştirilirdi. Arkası oldukça yüksek kesimli olmakla birlikte, bunun nedeni kullanımda rahatlıkla içe doğru kıvrılarak üzerine basılabilmesi içindi ve bu adettendi. Bu şekilde bir nevi terlik gibi kullanılırdı. Çapula; revaçta olduğu devirlerde kudret, asalet, varlık ve itibar göstergesi olarak kabul edilirdi.

Özgün malzemelerle ve geleneksel yöntemlerle çapula üretimi 20. yüzyıl ortalarına dek devam etmiştir. Daha sonraları ise tasarımı modern giyim tarzıyla uyumlu olacak şekilde revize edilmiştir. Burnu düzleştirilerek modernize edilmiş standart topuklu bazı yeni modelleri günümüzde halen bazı yerel imalatçılar tarafından üretilmektedir.