Trabzon Asperi

Trabzon Asperi (J. Paul Getty Müzesi, Los Angeles)

Trabzon İmparatorluğu'nun resmî para birimidir.

Tedavüle girdiği 13. yüzyıldan itibaren, İpek Yolu ticareti ile Britanya adalarından Orta Asya'ya dek geniş bir alanda 250 yıl boyunca dolaşımda olmuştur.

İsim

Latince "parlak, metalik beyaz" anlamındaki [ASPER] sözcüğü, Avrupa Orta Çağı'nda genellikle gümüş sikkeleri ifade eden yaygın bir terime dönüşmüştür. Osmanlıların aynı anlamda kullandığı [AKÇE] terimi de aynı sözcüğün Türkçedeki karşılığıdır.

Tarih

Başkent yakınlarındaki gümüş madenlerinin hammadde sürekliliği sağlayabilmesi nedeniyle, ülkenin temel para birimi olan teklik Trabzon asperleri daima gümüşten kesilirdi. Daha ziyade erken dönemlerde kullanımda olan yarım ve çeyreklik sikkeler ise bronzdu. Bunların dışında, nadiren ve sadece yüksek bedelli ödemelerde kullanılan külçe ebatlarında bir diğer gümüş ödeme aracı ise Somia olarak adlandırılırdı.

1292 yılında bir süre Trabzon'da bulunan İngiliz elçilik heyetinin arşivinden günümüze ulaşmış olan günlük masraf listeleri, Trabzon Asperi'nin o dönemdeki alım gücüne dair ilk elden veriler içerir. Zira, bu listelerde ayrıntılı dökümü verilen tüm ürün ve hizmetlerin maliyetleri Trabzon Asperi (TA) cinsinden kaydedilmişti. Örneğin o günlerde 1 keçi için 2,50TA, 1 takım keten elbise için 9,00TA, 1 kap öküz dili salamurası için ise 8,00TA ödemek gerekiyordu.

14. yüzyılın ilk çeyreğinde bilime, sanata ve aydınlanmaya yönelen ülke, içeride en müreffeh, dışarıda en itibarlı dönemini yaşarken, parasının değeri ve itibarı da aynı ölçüde yükselmişti. Ancak aynı yüzyılın sonlarına doğru, önceden beri var olan senatosunu kapatarak tam otokratik yönetim tarzına geçen, ardından da bağnaz dinci bir saltanat anlayışına mahkum olan Trabzon'un ekonomisi büyük bir çöküş sürecine girmiş, parası giderek değersizleşerek sürekli bir devalüasyon trendine kapılmıştı. Trabzon İmparatorluğu'nun o dönemdeki ekonomi ve para politikasını inceleyen iktisat tarihçisi Ponomarev'e göre, Trabzon Asperi'nde hızlanarak artan değer düşüşü, 15. yüzyılın ilk yarısı boyunca devlet eliyle hem sikke gramajı hem de gümüş ayarı ile oynanarak gerçekleştirilmişti.

1430'lu yıllarda Galata'da bankerlik yapan bir Venedikli tüccarın farklı para birimleriyle yaptığı işlemler sayesinde, o döneme ait çapraz döviz kurları günümüze kadar ulaşabilmiştir. Onun tuttuğu kayıtlara göre, o yıllarda 10,00 Osmanlı Akçesi= 32,00TA, 1,00 Ceneviz Altını= 71,00TA, 26,00 Memluk Dirhemi= 10,00TA, 1,00 Bizans Karatı= 1,50TA, 1 Venedik Altını= 144,00TA, 1 Eflak Tornesi= 612,00TA, 1 Tatar Tamgası= 2,00TA, 1 Floransa Florini= 118,50TA değerindeydi.