Ünye

Ünye (1954)

Doğu Karadeniz'in güney sahillerinde, Trabzon'un 240 km batısında bir sahil kasabasıdır.

İsmi

"Şarap [yeri]" anlamına gelen ve ilk kez Roma egemenliği devrinde kayıtlarda görünmeye başlayan adının bilinen en eski yazılı formu [OINOE] şeklindedir. Sonraki devirlerde de şarapları ile tanınan yerleşimin bu ayırt edici niteliği, Antik Yunanca formundaki bu isimle uyumludur. Bu açıdan değerlendirildiğinde; Antik Yunan Sömürgeciliği döneminde şarap ticareti amacıyla yeni bir iskele olarak kurularak bu adı almış olabileceği gibi, o çevrenin aynı anlamdaki daha eski ismini sömürgecilerin kendi telaffuzlarına uyarlamış olması da ihtimal dahilindedir. Zira Antik Yunanca da dahil olmak üzere Avrupa dillerinde şarap anlamına gelen sözcükler ile yerli Anadolu dillerindeki karşılıkları fonetik açıdan birbirlerine oldukça yakındır. Bunun da nedeni, şarap anlamındaki tüm bu sözcüklerin ortak kökeninin kadim Güney Kafkas dillerindeki [*ĞİN] köküyle ilişkili olması ve muhtemelen Hattice gibi yerli Anadolu dilleri üzerinden batıya taşınmış olmasıdır. Nitekim oldukça geç sayılabilecek bir tarihte, Trabzon İmparatorluğu egemenliği altındayken 15. yüzyıl başlarında bu sahilleri kateden ve geçtiği yerlerin adlarını sözlü olarak duyduğu şekilde yazdığı anlaşılan bir elçinin "HİNİO" şeklindeki kaydı da ikinci ihtimali destekler niteliktedir.

Tarihi

Tarihi kayıtlarda 2. yüzyıldan itibaren bir yerleşim yeri olarak bahsi geçmeye başlayan Ünye, özellikle Doğu Roma egemenliği döneminde daha sık anılır olmaya başladı. 10. yüzyıldan sonra Doğu Karadeniz deniz ticaret ağını Niksar üzerinde iç bölgelere bağlayan küçük ama güvenli bir iskele olarak önem kazandı.

1204 yılından itibaren Trabzon İmparatorluğu topraklarına dahil oldu. 1280'de tahta geçen Yoanni (II.) döneminde, Ünye kalesi büyük ölçüde yenilendi veya yeniden inşa edildi. Bu dönemde, batı sınırındaki Limnia ile birlikte ülkenin en önemli şarap üretim ve ihraç merkezlerinden biriydi. 14. yüzyıl sonlarında, bulunduğu çevre o dönemde Trabzon vassalı olan Türk beyliklerinin kontrolüne geçmiş olsa da, Ünye muhtemelen izole bir cep olarak doğrudan Trabzon'a bağlı kalmayı sürdürdü. Aynı bölgenin 1428 yılında kalıcı olarak Osmanlı egemenliğe geçmesinden sonra bile, Ünye kalesinin ve kasabanın durumuna dair bilgiler çok net değildir.

Bununla birlikte, en geç 1461 yılı itibarı ile kesin olarak Osmanlı toprakları içinde olduğu söylenebilir. 16. yüzyıl sonlarından itibaren, tekrar yeni oluşturulan Trabzon Eyaleti sınırları içine alınan Ünye, Osmanlı yönetiminin sonuna dek farklı idari yapılarla Trabzon'a bağlı bir yerleşim birimi olarak varlığını devam ettirdi.

Kasabanın ismine kaynaklık eden şarap üreticiliği ise dini yasaklar nedeniyle giderek zayıfladı ve 19. yüzyılın sonlarına doğru, ekseriyetle hakkında ayet ve hadis olmadığı için dini baskılardan muaf görülen rakı üretimine evrildi. 20. yüzyıl başlarında ise her ikisinin de imalatı büyük ölçüde son buldu. Ünye'deki son şarap imalathanesi 1936 yılında kapandı.

Köyleri

Ünye çevresi ile Lahna, Cüri, Cinnik ve Say dereleri üzerinden güneye doğru yükselen vadilerde yer alan yerleşimlerden; Alivara, Ballık, Darahta, Kurna, Gavraz, Saylan, Lahna, Fenaris, Kadavat, Kelas, Genehor, Yavi, Zara, Yağbasan, Alan, Midrebolu, Dizdar, Cıngırt, Goraz ve Zembek, kasabayla tarihsel bağları olan en eski köyler ve beldelerdir.

Önemli Kişileri

• Mustafa Rakım (1757-1825) Ressam, hattat.
• İsmail Kılıç Kökten (1904-1974) Arkeolog.

Tavsiyeler

Ünye civarında bir paska (Foto:Ahmet Derya Varilci)

• Nerede Ne Görülür? : Kasabanın merkezini sahile bağlayan bir sokak olan Kadılar Yokuşu, her iki yanında sıralanan geleneksel mimarili Ünye evleri ile bir açıkhava müzesi görünümü sergiler. Bu yolda yerel taş ve ahşap işçiliğinin en nadide örnekleri görülebilir. Merkezin 5-6 km kadar güneyinde yer alan Ünye Kalesi de içinde ve çevresinde barındırdığı kaya mezarları, tüneller ve dehlizler ile gelecekte önemli bir tarih turizmi merkezi olmaya adaydır. Kaya mezarlarından özellikle Balavuz, Tozkoparan ve Kadavat mevkisinde bulunanlar kayda değerdir. Ayrıca Lahna köyü yakınlarında her biri 500m uzunluğunda iki galeriden oluşan, içinde sarkıt ve likitler barındıran doğal mağaralar ile güneyde kasabayla bağlantılı yüksek kesimlerde yer alan Cıngırt ve İlküvez şelaleleri önemli tabiat güzellikleridir. Yine güneydeki bu dağlık kesimde Trabzon İmparatorluğu devrinden kalma bazı küçük kale ve gözetleme kulelerinin kalıntıları da mevcuttur. Muhtemelen o dönemde Niksar yolunu kontrol altında tutma işlevi üstlenmiş bu yapılardan, harabeleri nispeten en belirgin olanları günümüzde yerel ahali tarafından Fardil Kalesi, Gençağa Kalesi, Kevgir Kalesi ve Keş Kalesi adlarıyla bilinmektedir.

• Nerede Konaklanır? : Sebile Hanım Konağı, otantik mimarisi ve yerel lezzetlere ağırlık veren mutfağıyla, kasaba merkezindeki en özgün turistik tesislerden biridir. Özellikle kültür turizmi ile ilgili olanlar için gözde bir seçenektir.