Sabahattin Eyüboğlu

Cemal Reşit Eyüboğlu (1966)

Sabahattin Eyüboğlu (1908-1973) Akçaabat doğumlu yazar ve akademisyen.

Türkiye'de 1960'lı yıllarda özellikle bürokrasi ve ordu içindeki ilerici, sol muhalif eğilimlere "yön" vermeye çalışan en önemli isimlerden biridir. Bu amaca yönelik organizasyonlarda genellikle arka planda koordinasyon görevini üstlenmiş, öne çıkmayı tercih etmemiştir.

Hayatı

1906 yılında Akçaabat'ta doğdu.

İlkokulu İstanbul'da, or­taokul ve liseyi Trabzon’da okudu. 1930 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdikten sonra Sorbonne Üniversitesinde Maliye doktorası yaptı. Ardından bir süre Maliye Bakanlığı bünyesinde müfettişlik ve müdürlük görevlerinde bulundu.

1945 yılında yayımlanan bir makalesinde, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Anadolu'ya yerleştirilen Balkan göçmenlerine bedelsiz devlet arazileri dağıtılırken, Anadolu'nun yerlisi olan topraksız köylülere aynı ölçüde destek verilmediğini rakamlarla ortaya koyarak, ilk kez dikkatleri üzerine çekti.

1950 seçimlerinde CHP listesinden milletvekili aday oldu. Çocukluk arkadaşı Zeki Baştımar'ın kuzeni olan Ahmet Saffet Baştımar ile birlikte Trabzon'dan meclise giren CHP mil­letvekilleri arasında yer aldı. Parti içi sosyalist eğilimli sol muhalefetin sözcülerinden biri oldu. Millet Meclisi'nde Arapça ezanın yeniden serbest bırakılması için 16 Haziran 1950 günü yapılan görüşmeler sırasında, "isteyenin istediği dilde ezan okuyabilmesi gerektiğini, kendisinin ve arkadaşlarının bu yasağın kaldırılmasına karşı çıkmayacaklarını" açıklayarak, partisi açısından oldukça şaşırtıcı bir çıkışa daha imza attı.

1959'da Zeki Baştımar cezaevinden çıkınca, birlikte İstanbul, Divanyolu'nda Yeni Gün Yayınevi’ni kurdular. Kısa bir süre sonra 1960 darbesi gerçekleşti ve kendisi cuntanın ilerici kanadından gelen davetle, Trabzon temsilcisi olarak kurucu meclis çalışmaları için Ankara'ya gitti. Aynı süreçte, gizli TKP'nin legal kanadı olacak Türkiye İşçi Partisi'nin yapılanma organizasyonu ile meşgul olan Baştımar ise, bu çalışmaları tamamladıktan bir süre sonra ülke dışına çıktı. Ancak onun stratejik siyasi planlamalarında Eyüboğlu'nun hangi konumda ne tür bir misyon üstlendiği, seneler sonra bu yönde yürütülen soruşturmalara rağmen hiçbir zaman açığa çıkmadı.

24 Mayıs 1965’te ilginç bir dava sürecini de başlatmıştır. Sabahattin Eyuboğlu ile Vedat Günyol 168 yıl önce hayatını kaybetmiş olan Babeuf’un Devrim Yazıları adlı eserini çevirdikleri için yargılanmışlardır. İki düşünüründe 1966’ta aklanmalarıyla sona eren dava süreci daha tepkisel bir Eyuboğlu profili yaratmıştır.

Yine bu yıllarda Vatan gazetesinin finansmanı için kapısını çalan CHP'li Naim Tirali'yi de geri çevirmemiş, ona da sınırlı bir sermaye katkısı sağlamıştı. Tirali, kendisi ile ilgili hayal kırıklığını daha sonra şu şekilde dile getirecekti:

Bu devlet, MEB klasiklerini yayımlayan kurulun başkanı olan Sabahattin Eyüboğlu’na, “Sen 1944’te hapisteki Nâzım Hikmet’e Tolstoy’un Savaş ve Barış’ını yollamıştın” diye 1971’de hesap soran ve onun kahrından kalp krizi geçirip ölmesine neden olan bir devlettir.” Ragıp Zarakolu ise söz konusu dâvayla ilgili 4 Mart 2014 tarihi Evrensel gazetesi

9 Mart 1971 günü, yıllardır beklenen ilerici sol eğilimli ordu darbesi girişimi daha başlangıç aşamasında dağılınca, hemen peşinden gelen 12 Mart muhtırası ile birlikte, bu kez hem dergileri ve tüm yayınları kapatıldı. Başarısız solcu askeri darbe girişiminin "sivil ayağı ve kışkırtıcıları" olmak suçlamasıyla, uzun bir süre arkadaşları ile birlikte idam cezası talebi ile yargılandı. Bu süreçte savcıların, kendisini gizli TKP ve lideri Zeki Baştımar ile ilişkilendirme çabaları, delil yetersizliğinden sonuçsuz kaldı. Yargı süreçleri sonucunda beraat ettiğinde, artık 66 yaşındaydı ve aktif siyasi faaliyetlerine son verdi.

13 Ocak 1973’de Ankara’da öldü.

Eserleri

Roman

Sabahattin Ali (1948)

• Kuyucaklı Yusuf (1937)
• İçimizdeki Şeytan (1940)
• Kürk Mantolu Madonna (1943)

Deneme

• Mavi ve Kara (1966)

İnceleme

• Pir Sultan Abdal (1977)